Η λέξη bushcraft προέρχεται από το συνδυασμό των λέξεων bush (=θάμνος) και craft (=τέχνη, δεξιότητα) και περιλαμβάνει τις γνώσεις και δεξιότητες που επιτρέπουν τη μακροχρόνια διαβίωση στη φύση με τον ελάχιστο δυνατό εξοπλισμό, αξιοποιώντας όλα όσα μας προσφέρει το φυσικό περιβάλλον.
Περιλαμβάνει τεχνικές όπως κυνήγι, ψάρεμα, δημιουργία φωτιάς, γνώση κόμπων κλπ.
Δηλαδή bushcraft και επιβίωση είναι το ίδιο; Περίπου, αλλά όχι ακριβώς.
Παρόλο που συχνά χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημες έννοιες, στην πραγματικότητα δεν είναι. Βασικά διαφέρουν στη διάρκεια και στην αντιξοότητα των συνθηκών.
Στην περίπτωση του bushcraft το άτομο προετοιμάζεται και μπαίνει στη διαδικασία διαβίωσης στη φύση προκειμένου να εξελίξει τις γνώσεις του χωρίς να πρόκειται απαραίτητα για ένα απρόσμενο γεγονός ή μια κατάσταση απειλητική για τη ζωή του. Η διάρκεια της διαβίωσης σε αυτή την περίπτωση είναι λοιπόν μεγαλύτερη οπότε το bushcraft εστιάζει σε μια επιπλέον σημαντική γνώση: την εξοικείωση με τους φυσικούς πόρους και τη συνετή τους χρήση πάντα με σεβασμό στο περιβάλλον. Γι’ αυτό και είναι δημοφιλές σε ανθρώπους που αγαπούν και θέλουν να παραμένουν σε επαφή με τη φύση.
Αντίθετα, στην περίπτωση της επιβίωσης, υπάρχει η αίσθηση του επείγοντος και το άτομο θα κάνει ότι μπορεί για να βγει από τη συγκεκριμένη θέση όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να κόψει δέντρα, να σκοτώσει ζώα, να κάνει κακή χρήση εξοπλισμού. Εδώ λοιπόν χρησιμοποιούνται πιο επιθετικές μέθοδοι, αφού ο στόχος είναι η παραμονή στη ζωή.
Μερικές από τις πιο βασικές δεξιότητες του bushcraft είναι:
Δημιουργία φωτιάς
Απαραίτητη δεξιότητα που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ξεχάσει (να ‘ναι καλά η τεχνολογία!). Κι όμως, αν λείπει ο αναπτήρας, τα σπίρτα ή το ηλεκτρικό ρεύμα, το άναμμα της φωτιάς δεν είναι κάτι εύκολο. Το καλύτερο είναι να υπάρχει πάντα διαθέσιμος ένας κλασικός αναπτήρας και αδιάβροχα σπίρτα ή σπίρτα θυέλλης (ή τα κλασικά σπίρτα αδιαβροχοποιημένα σε υγρό κερί). Εναλλακτικά, υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να ανάψει κανείς μια φωτιά στην ύπαιθρο, οι 2 κυριότεροι από τους οποίους είναι:
Με σπινθηριστή
Οι σπινθηριστές μαγνησίου συνήθως περιλαμβάνουν ένα κομμάτι ανοξείδωτο ατσάλι το οποίο μόλις τριφτεί πάνω στο μαγνήσιο δημιουργεί σπίθες. Κατευθύνοντας τις σπίθες πάνω σε ξερά χορταράκια, σε βαμβάκι ή σε κάτι πολύ εύφλεκτο η φωτιά θα ανάψει. Υπάρχουν σπινθηριστές μαγνησίου που περιλαμβάνουν ολόκληρες πλάκες μαγνησίου που διευκολύνουν πολύ στην ανάφλεξη του προσανάμματος.
Με τρίψιμο 2 ξύλων μεταξύ τους
Η μέθοδος αυτή έχει διάφορες παραλλαγές, με περιστροφή του ενός ξύλου πάνω στο άλλο ή με απλό τρίψιμο. Όπως και να έχει, είναι μια δύσκολη τεχνική που δυσκολεύει ακόμα περισσότερο αν τα ξύλα είναι νωπά. Ο χρόνος εξάσκησης που απαιτεί η τεχνική αυτή είναι πολύ μεγάλος.
Οι μανιταρόφιλοι (και όχι μόνο) γνωρίζουν επίσης τον μύκητα fomes fomentarius ή αλλιώς ίσκα, οι ίνες του οποίου, όταν ξεραθούν, είναι εξαιρετικά εύφλεκτες. Στην επόμενη εκδρομή σας στο δάσος ρίξτε μια ματιά πάνω σε κορμούς δέντρων και ίσως τον βρείτε εκεί. Αφήστε τον στο σπίτι σας μερικές εβδομάδες να ξεραθεί και χρησιμοποιήστε τον μετά για προσάναμμα μαζί με το σπινθηριστή σας.
Κόμποι
Η σωστή χρήση σκοινιών και κόμπων είναι μια δεξιότητα που όλο και λιγότερος κόσμος γνωρίζει. Πρόσκοποι, στρατιωτικοί, ναυτικοί και ορειβάτες είναι οι συνήθεις γνώστες διαφόρων κόμπων. Στο bushcraft και στην επιβίωση η γνώση των κόμπων είναι απαραίτητη καθώς οι διάφορες κατασκευές όπως το στήσιμο ενός καταφυγίου, η στήριξη κορμών, η κατασκευή παγίδων κ.α. απαιτούν τους κατάλληλους κόμπους. Δεν χρειάζεται να μάθει κανείς όλους τους κόμπους που υπάρχουν αλλά αξίζει να προσπαθήσει να μάθει καλά 4-5, γιατί είναι σίγουρο ότι κάποια στιγμή θα χρειαστούν.
Καντηλίτσα
Αν χρειάζεται να θυμάται κανείς μόνο ένα κόμπο τότε ας θυμάται μόνο αυτόν. Η καντηλίτσα είναι ο πιο σημαντικός ναυτικός κόμπος που υπάρχει καθώς είναι ασφαλέστατος και ταυτόχρονα λύνεται πολύ εύκολα ακόμα και με τεντωμένα σκοινιά.
Ποδόδεσμος
Σίγουρα κάπου έχετε ακούσει και τον ποδόδεσμο. Είναι ιδανικός για την ένωση δύο σκοινιών διαφορετικού πάχους (λειτουργεί εξίσου καλά και σε σκοινιά ίδιου πάχους).
Σταυρόκομπος
Πολύ εύκολος και χρήσιμος κόμπος για την ένωση δύο σκοινιών ίδιου υλικού και ίδιου πάχους.
Προσοχή, μοιάζει με τον γαϊδουρόκομπο που δεν λύνεται εύκολα.
Ψαλιδιά
Aπλός αλλά βασικός κόμπος. Είναι γρήγορος αλλά προσωρινός κόμπος που μπορεί να είναι σχετικά σταθερός όταν το σκοινί δεν κάνει πολλές κινήσεις. Η ψαλιδιά από μόνη της δεν είναι πολύ ασφαλής αλλά μπορεί να ασφαλιστεί με δεύτερο κόμπο στη συνέχεια. Δείτε εδώ πως είναι η ψαλιδιά.
Κυνήγι/ψάρεμα & στήσιμο παγίδας
Η διαβίωση στη φύση απαιτεί να συλλέξει κανείς εδώδιμα είδη από τη χλωρίδα και την πανίδα. Στη χλωρίδα και την πανίδα να προσθέσουμε επίσης και τους μύκητες (τα γνωστά μας μανιτάρια) τα οποία αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία από μόνοι τους. Τα μανιτάρια έχουν το μεγάλο πλεονέκτημα ότι μπορούν να αντικαταστήσουν το κρέας (που δύσκολα μπορεί να συλλέξει κάποιος αν δεν είναι κυνηγός) αλλά έχουν το μειονέκτημα ότι η συλλογή τους χρειάζεται εξάσκηση και είναι δυσεύρετα στις περιόδους που δεν έχει βρέξει.
Σχετικά με τα φυτά και τα δέντρα, υπάρχουν πολλά που είναι βρώσιμα με ή χωρίς βράσιμο. Μέσα από το bushcraft μαθαίνει κανείς να μαζεύει χόρτα, φρούτα και καρπούς που συχνά είναι δίπλα μας και δεν τα αντιλαμβανόμαστε.
Το κυνήγι των ζώων είναι κάτι αρκετά δύσκολο και θα χρειαστεί πολύ εξάσκηση για να δει κανείς απτό αποτέλεσμα.
Χρήση μαχαιριού/τσεκουριού
Η χρήση του μαχαιριού και του τσεκουριού είναι μια βασική δεξιότητα στο bushcraft. Κατ’αρχήν χρειάζεται ένα στιβαρό full-tang μαχαίρι, το οποίο να είναι σχεδιασμένο για σκληρή χρήση. Το full-tang σημαίνει ότι η λάμα και η λαβή του μαχαιριού είναι ένα ενιαίο μεταλλικό σώμα. Σε πολλά μαχαίρια πλέον η λάμα σταματάει στην αρχή της λαβής και η λαβή είναι κατασκευασμένη από κάποιο ανθεκτικό πλαστικό υλικό. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μαχαίρια αυτά δεν είναι καλά, απλά ότι δεν είναι σχεδιασμένα για σκληρή χρήση.
Οι γνώστες του bushcraft λένε ότι ένα μαχαίρι είναι κατάλληλο για σκληρή χρήση όταν το βάλει κανείς σε μια σχισμή βράχου και πατήσει πάνω του για να ανέβει το βράχο.
Αντίστοιχα, και τα τσεκούρια θα πρέπει να είναι υψηλής ποιότητας και ανθεκτικά, καλύτερα από κάποια αξιόπιστη εταιρία με μακρόχρονη εμπειρία στην κατασκευή τσεκουριών. Ένα κακοφτιαγμένο τσεκούρι είναι επικίνδυνο στη χρήση του. Οι κυριότερες δεξιότητες που περιλαμβάνει η σωστή χρήση μαχαιριού και τσεκουριού στο bushcraft και την επιβίωση είναι:
Ξυλογλυπτική
Εκτός από ενδιαφέρον χόμπι, η ξυλογλυπτική είναι μια πολύ χρήσιμη δεξιότητα για τη διαβίωση στο βουνό. Η διαμόρφωση ενός ξύλου στο σχήμα που πρέπει, για τον σκοπό που απαιτείται, με επιλογή του κατάλληλου ξύλου, είναι μια τεχνική που απαιτεί εξάσκηση και εμπειρία.
Δημιουργία προσανάμματος
Αυτό είναι σχετικά εύκολο. Γίνεται ξύνοντας με το μαχαίρι κατά μήκος ενός ξερού κλαδιού για να δημιουργούνται μικρές λωρίδες ξύλου (σαν μπούκλες) οι οποίες είναι άριστα προσανάμματα. Αν υπάρχει χρόνος και αφεθούν λίγες ώρες στον αέρα, θα ξεραθούν και θα είναι περισσότερο εύφλεκτες.
Κοπή ξύλων
Η χρήση τουτσεκουριού για κοπή ξύλων είναι μια πολύ κοπιαστική εργασία και απαιτεί αρκετή εξάσκηση για να γίνει όσο το δυνατόν πιο ξεκούραστα. Η σωστή στάση του σώματος κατά το ανέβασμα και κατέβασμα του τσεκουριού είναι το Α και το Ω κατά την κοπή ξύλων και κορμών.
Επίσης, ανάλογα με το ύψος σας θα πρέπει να επιλέξετε και το κατάλληλο τσεκούρι για εσάς. Η κοπή ή το σχίσιμο ξύλων με τσεκούρι είναι μια τεχνική που θέλει αρκετή εξάσκηση ώστε να βγαίνει αποτέλεσμα, να μην φθείρεται υπερβολικά ο εξοπλισμός σας και να μην επιβαρύνεται το σώμα σας.
Στήσιμο καταφυγίου
Η δημιουργία καταλύματος στο bushcraft είναι απαραίτητη για να επιβιώσει κανείς για πολλές μέρες στην ύπαιθρο. Το καταφύγιο δεν προστατεύει μόνο από τις κακές καιρικές συνθήκες αλλά προσφέρει και μια ασφάλεια και μια σχετική ηρεμία για να σκεφτεί κάποιος σωστά κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Τι εννοούμε όταν λέμε καταφύγιο; Στο πλαίσιο της διαβίωσης ή bushcraft, καταφύγιο είναι μια κατασκευή η οποία προστατεύει τον άνθρωπο από τις καιρικές συνθήκες και ταυτόχρονα προσφέρει τον απαραίτητο χώρο για ξεκούραση και ύπνο. Αυτό μπορεί να είναι μια σπηλιά ή μια φυσική κοιλότητα σε ένα βράχο, μια σειρά κλαδιών κατάλληλα τοποθετημένων ώστε να σχηματίζουν στέγη κ.λπ. Το καταφύγιο σε αυτές τις περιπτώσεις κατασκευάζεται από υλικά που βρίσκονται στη γύρω περιοχή.
Για παράδειγμα, στο παρακάτω video φαίνεται η κατασκευή ενός καταφυγίου σχεδίου Α. Λέγεται έτσι γιατί η τομή του έχει σχήμα Α και είναι το κλασικό σχήμα καταφυγίου, ακριβώς όπως οι τριγωνικές σκηνές κάμπινγκ. Είναι σχετικά εύκολο στο στήσιμο, αλλά δεν είναι και το πιο άνετο για πολλές μέρες. Δείτε παρακάτω ένα βίντεο κατασκευής του.
Υπάρχουν πολλές τεχνικές κατασκευής καταφυγίων, οι περισσότερες από τις οποίες βασίζονται στη χρήση κλαδιών, φύλλων και σκοινιού. Μπορείτε να βρείτε πολλές πληροφορίες και βίντεο στο internet για κατασκευή καταφυγίου και εξειδικευμένα sites για αυτές τις τεχνικές.
Σε περίπτωση που θέλετε να εξασκηθείτε στην τεχνική αυτή παρακαλούμε πολύ να χρησιμοποιήσετε μόνο σπασμένα ή πεσμένα κλαδιά και να αποσυναρμολογήσετε οτιδήποτε φτιάξετε ώστε να μείνει το αρχικό φυσικό τοπίο απείραχτο.
Ιχνηλάτηση
Σίγουρα θα έχετε δει σε κάποια ταινία του Hollywood κάποιον ινδιάνο να κοιτάει προσεκτικά το έδαφος, να το μυρίζει ή να το αγγίζει και μετά να βγάζει ένα «τρελό» συμπέρασμα του τύπου: «Από δω πέρασαν τρεις, ο ένας είναι πληγωμένος» ή «η φωτιά έσβησε πριν 3 ώρες και τώρα κινούνται νοτιοανατολικά».
Μπορεί με το bushcraft να μην καταφέρετε να φτάσετε στο επίπεδο του Hollywood αλλά αν κάποιος αρχίζει να παρατηρεί με προσοχή τα σημάδια γύρω του, θα αρχίζει να βγάζει κάποια αρχικά, πολύ βασικά συμπεράσματα.
Τα σημάδια είναι το βασικό στοιχείο στην ιχνηλάτηση: όλα τα ζώα αφήνουν κάποια σημάδια, μικρά ή μεγάλα. Το θέμα είναι να ξέρει κανείς πού να τα ψάξει και πώς να τα αναγνωρίσει όταν τα βρει. Η δεξιότητα αυτή απαιτεί πολύ χρόνο στη φύση, υπομονή και παρατηρητικότητα. Η παρουσία κάποιου πιο έμπειρου σίγουρα μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση σημαδιών.
Στην ιχνηλάτηση βασικό ρόλο παίζει η αντίληψη του ιχνηλάτη για το περιβάλλον όπου βρίσκεται. Δηλαδή θα πρέπει να γνωρίζει αν αυτά που βλέπει το μάτι του είναι φυσιολογικά στο χώρο που βρίσκεται. Όπως εσείς αναγνωρίζετε ότι κάτι δεν είναι στη θέση του στο σπίτι σας (επειδή γνωρίζετε καλά το σπίτι σας), έτσι και ο καλός ιχνηλάτης θα πρέπει να αναγνωρίζει αν κάτι είναι παράταιρο στο φυσικό περιβάλλον. Ο μόνος τρόπος επομένως για να γίνει κάποιος καλός ιχνηλάτης είναι να κάνει την ύπαιθρο δεύτερο σπίτι του.
Εξασφάλιση πόσιμου νερού
Η εύρεση, απολύμανση και συντήρηση πόσιμου νερού στην ύπαιθρο είναι ίσως η πιο βασική προτεραιότητα για την επιβίωση του ανθρώπου. Είναι γνωστό πόσο σημαντικό είναι για τον ανθρώπινο οργανισμό να παραμένει συνεχώς ενυδατωμένος. Τυχόν έλλειψη νερού δημιουργεί πολλά προβλήματα στον οργανισμό μας με γνωστά αποτελέσματα.
Με οδηγό ένα χάρτη της περιοχής ή με τα διάφορα σημάδια στο δάσος (βλ. ιχνηλάτηση αμέσως πιο πάνω) μπορεί να εντοπίσει κανείς τις τοποθεσίες όπου πιθανόν να υπάρχει τρεχούμενο νερό. Ακόμα και στάσιμο νερό όμως μπορεί να συλλεχθεί και αφού φιλτραριστεί και βράσει, να γίνει πόσιμο.
Υπάρχουν πλέον στην αγορά πολλά φορητά φίλτρα νερού που εξουδετερώνουν το 99,99% των βακτηρίων που αναπτύσσονται στο νερό όπως τα E.coli και η σαλμονέλα αλλά και βασικών πρωτοζώων, όπως τα Giardia και Cryptosporidium που ευθύνονται για διάρροιες, γαστρεντερίτιδες, εμετούς κ.λπ. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να διαρκέσουν έως και 2 εβδομάδες και να αδυνατίσουν τον ανθρώπινο οργανισμό σε σημείο εξάντλησης. Σημειώστε ότι τα φίλτρα αυτά ΔΕΝ εξουδετερώνουν τυχόν χημική μόλυνση (π.χ. σε ποτάμι στο οποίο έχουν πέσει απόβλητα εργοστασίου, ή κοντά σε ορυχείο ή σε αγροτικές περιοχές όπου σίγουρα θα έχουν πέσει φυτοφάρμακα).
Συλλογή τροφής
Είναι το αμέσως επόμενο βήμα μετά την εξασφάλιση νερού και το στήσιμο καταφυγίου. Ανάλογα με την περιοχή όπου βρίσκεστε μπορεί να υπάρχουν τριγύρω:
- Ρίζες και βολβοίΑρκετές ρίζες και βολβοί είναι φαγώσιμοι, αν και συνήθως λίγο πικροί. Υπάρχουν φυσικά και οι καλλιεργήσιμοι βολβοί όπως οι πατάτες και τα κρεμμύδια, αλλά στο δάσος οι λιχουδιές αυτές δεν είναι διαθέσιμες.
- ΧόρταΤα χόρτα της ελληνικής υπαίθρου είναι πεντανόστιμα και πολύ θρεπτικά. Είναι εύκολο να μάθει κανείς 4-5 βασικά είδη χόρτων, ειδικά όσα τρώγονται ωμά και δεν θέλουν βράσιμο.
- ΚαρποίΟι καρποί των δέντρων παρέχουν υψηλής διατροφικής αλλά και θερμιδικής αξίας τροφή. Το φθινόπωρο κυρίως υπάρχουν πολλά κάστανα, καρύδια, αμύγδαλα και φιστίκια.
- ΦρούταΤα φρούτα είναι μια τροφή υψηλής διατροφικής αξίας, αφού περιέχουν πολλές βιταμίνες που είναι απαραίτητες για τον ανθρώπινο οργανισμό. Στην ελληνική ύπαιθρο ή στα δάση μπορεί να βρει κανείς άγρια μήλα, βατόμουρα, κούμαρα, δαμάσκηνα κ.α.
Μανιτάρια
Τα μανιτάρια είναι πολύ θρεπτικά και θεωρούνται τροφή υψηλής διατροφικής αξίας. Παρόλο που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε μόνο τα πορτομπέλο και τα πλευρώτους στα σούπερ μάρκετ, υπάρχουν πολλά άλλα είδη μανιταριών που τρώγονται και είναι σχετικά εύκολα αναγνωρίσιμα μετά από κάποια εκπαίδευση δίπλα σε κάποιον έμπειρο μανιταρόφιλο. Από τα εκατοντάδες βρώσιμα μανιτάρια, υπάρχουν καμιά δεκαριά που αναγνωρίζονται σχετικά εύκολα.
Φύλλα
Τα φύλλα πολλών φυτών και δέντρων είναι βρώσιμα, είτε ωμά είτε μετά από βράσιμο. Ακόμα και οι πευκοβελόνες τρώγονται μετά από λίγο βράσιμο (στην ανάγκη όμως τρώγονται και ωμές).
