Η Αμπελακιώτισα (πρώην Κοζίτσα) βρίσκεται σε λεκάνη που σχηματίζουν δύο λόφοι της κορυφής Άï Λιάς (1.450 μ.), προέκτασης του Αρδίνη, ακριβώς απέναντι από την απόκρημνη Τσεκούρα (1732 μ.) από την οποία τη χωρίζει το Μαϊρέμα.
Οίκηση παρατηρείται από την αρχαία εποχή. Στις θέσεις «Πλαγιά» και «Καστρί», έχουν επισημανθεί αρχαίοι τάφοι. Η λάγηνος που βρέθηκε σ’ ένα τάφο στη θέση Πλαγιά έχει αναχθεί στην Ελληνιστική εποχή (3ος αι.).
Φαίνεται ότι το αρχικό μεσαιωνικό χωριό ήταν στη θέση Καστρί, ΝΔ του χωριού πάνω από τη γέφυρα του Κότσαλου, όπου παρατηρούνταν πέραν των αρχαίων ευρημάτων και τα ερείπια τεσσάρων ναών (Άγιος Βασίλης, Άγιος Παντελεήμων, Άγιος Ιωάννης και Αγία Τριάδα στη θέση Σκομπόδο, απέναντι απ’ την περιοχή αυτή).
Άγνωστο για ποιους λόγους μετακινήθηκε στη θέση Παλιοχώρι στην αριστερή όχθη του χειμάρρου Μαϊρέμα (Κοζιτσιάνος), ΒΑ απ’ το σημερινό χωριό στις εσχατιές δυτικές υπώρειες του βουνού Τσεκούρα, όπου οι ερειπωμένοι ναΐσκοι Αγία Παρασκευή, Άγιος Αθανάσιος, Προφήτης Ηλίας, Άγιος Νικόλαος.
Το χωριό είναι βυζαντινό αφού ως Κόζιτσα εμφανίζεται στα οθωμανικά κατάστιχα. Το 1927 η Κόζιτσα θεωρηθείσα ως ξενική λέξη αντικαταστάθηκε από το τοπωνύμιο Καστρί για να οριστικοποιηθεί το 1928 σε Αμπελακιώτισσα, από την προσωνυμία της Παναγίας.
Είναι ένα χωριό που η γύρω του παρθένα φύση με την πλούσια πανίδα και χλωρίδα του, τις εναλλαγές των χρωμάτων κατακλύζει τις αισθήσεις. Νότια το πανέμορφο ποτάμι ο Κότσαλος διασχίζει ήρεμα και υπομονετικά το άγριο φαράγγι του Κάκαβου όπου και το περίφημο πετρογέφυρο και τη μικρή κοιλάδα του.
Τη χλωρίδα γύρω και μέσα στο χωριό συμπληρώνουν απλόχερα τα βότανα της φύσης, βάλσαμο για τους πόνους, ρίγανη για αρωματισμό της τροφής, χαμομήλι, τσάι, αγριομάραθο και άγρια ραδίκια.
Δύο σημαντικά χριστιανικά μνημεία υπάρχουν στο χωριό.
Το ενεργό ανδρικό Μοναστήρι Παναγία Αμπελακιώτισσα με πολλών αιώνων ιστορία που παραδίδεται ότι κτίστηκε το 1456 μ.Χ., θεωρείται η «Κιβωτός της Ναυπακτίας», αφού φυλάσσει ανεκτίμητα κειμήλια, όπως την εικόνα της Παναγιάς, τη δεξιά χέρα του Αγίου Πολυκάρπου, τον επιτάφιο της Μαριώρας (1735), το αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο (1871 – 1874), αργυρή λειψανοθήκη (1470) κτλ. Το κομψό καθολικό με τα διακοσμητικά λιθανάγλυφα κτίστηκε το 1847.
Το δεύτερο είναι ο ενοριακός ναός Άγιος Νικόλαος. Ανακαινίσθηκε το 1744. Το 1880 επιμηκύνθηκε ο ναός προς τα δυτικά και προστέθηκε ο γυναικωνίτης. Εκπληκτικής τεχνικής είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο που φιλοτεχνήθηκε το 1748 από τον ντόπιο τεχνίτη Αθανάσιο [Δαμιανό] με εικόνες της ίδιας εποχής. Θαυμάσια και η φατνωματική ρομβωτή οροφή.
Ενδιαφέρων και ο ναός της Αγίας Βαρβάρας (ανακαινισμένος στη 10ετία του 1980), που φαίνεται από την επιγραφή ότι ήταν επισκοπικός ναός, επί Επισκόπου Ιακώβου. Αξιομνημόνευτο είναι ότι στο χωριό παλαιότερα κύρια ασχολία ήταν η ραπτική.
Οι Κοζιτσιάνοι ραφτάδες γυρίζανε παρέες – παρέες στα Ρουμελιωτοχώρια και σ’ άλλα μέρη για να φτιάξουν τα ελληνοσκούτια. Μιλούσαν μια συνθηματική γλώσσα τα Ραφτιάδικα ή Πλέικα. Πούλος στο Κραβαρίτικο ιδίωμα των ραφτιάδων λεγόταν ο ράφτης.
Εδώ είχε αναπτυχθεί και εργαστήριο χρυσοχοΐας, αργυροχοΐας, ξυλογλυπτικής με προεξάρχουσα την οικογένεια Δαμιανού. Στην Αμπελακιώτισσα έχει χρηματοδοτηθεί από το πρόγραμμα Leader+ μέσω της Αιτωλικής Αναπτυξιακής
